Raymond Carré de Malberg (1861-1935)
Raymond Carré de Malberg (1861-1935) należał do grona wybitnych francuskich prawników i teoretyków prawa. Pierwotnie przedmiotem jego zainteresowań naukowych było prawo rzymskie i cywilne. Tezę rozprawy doktorskiej poświęcił historii instytucji wyjątku w prawie rzymskim (L’Histoire de l’exception en droit Romain). Zwrot ku prawu publicznemu i konstytucyjnemu był ściśle związany z doświadczeniami osobistymi. Rodzina Carré de Malberga należała do niewielkiej mniejszości mieszkańców Alzacji, która po aneksji tego kraju przez Rzeszę odmówiła przyjęcia obywatelstwa niemieckiego i wyemigrowała do Francji. Podobne doświadczenie było udziałem rodziny Michela Debré. Raymond Carré de Malberg poświęcił uwagę statutowi prawnemu Alzacji wewnątrz Rzeszy, wskazując na przewagę III Republiki nad monarchiczno-federacyjną Rzeszą pod względem zakresu wolności politycznych.
Opublikowane po I wojnie światowej prace Przyczynek do teorii ogólnej państwa (Contribution à la théorie générale de l’État) i Ustawa jako wyraz woli ogółu (La loi, expression de la volonté générale) należą do klasyki francuskiej i europejskiej myśli prawniczej. W tej ostatniej książce autor przeprowadził pozytywistyczną analizę tekstów ustaw konstytucyjnych z 1875 roku w związku z postanowieniami Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela, wskazując na prymat władzy ustawodawczej i szczególny status ustawy we francuskim systemie prawnym. Raymond Carré de Malberg dowodził, że francuskie prawo publiczne zostało ukształtowane przez idee legitymacyjne i pojęcia prawne Rewolucji Francuskiej. Niezwykle ważne w jego pracach było definiowanie istoty państwa jako bytu obdarzonego autorytetem i władzą nadrzędną. W tej optyce silne państwo nie jest zagrożeniem dla wolności, przeciwnie – jest warunkiem jej urzeczywistnienia. Teorie legitymacyjne i kształt relacji między organami państwa powinny sprzyjać jedności władzy państwowej. Stąd wypływał krytyczny stosunek Carré de Malberga do idei podziału władzy.
W latach 30-tych prace Carré de Malberga wzbudzały zainteresowanie rzeczników reformy ustroju ze względu na otwarcie refleksji prawnej na realia systemu politycznego. Jego teksty różniły się od podstawowego nurtu refleksji konstytucyjnej, który miał ściśle dogmatyczny charakter. To właśnie stanowiło źródło zainteresowania myślą Carré de Malberga ze strony Michela Debré i René Capitanta [St. Pinon, Les réformistes constitutionnels des années trente. Aux origines de la Ve République, L.G.D.J, 2003, S. Aromatario, La pensée politique et constitutionnelle de Michel Debré, L.G.D.J., 2006, s. 28-31]. René Capitant objął po nim katedrę na Uniwersytecie w Strasburgu i wprowadził jego myśl teoretyczną do gaullistowskiej doktry-ny ustrojowej. Michel Debré miał okazję do poznania myśli Carré de Mal-berga w 1934 roku dzięki konferencji zorganizowanej w Strasburgu przez René Capitanta. We wszystkich tekstach René Capitanta zamieszczonych w tej antologii znajdziemy odniesienia do rozważań teoretycznych strasburskiego profesora.
Prace napisane przez Carré de Malberga w ostatniej fazie twórczości dostarczyły bardzo silnych argumentów teoretycznych zwolennikom reform. W tym czasie zwierzał się on swojemu uczniowi M. Waline’owi, że przekraczając obszar czystej analizy i decydując się na formułowanie postulatów reformatorskich, uwolnił swój intelekt od ograniczeń towarzyszących dogmatyce prawniczej [R. Capitant, La nature representative du régime parlementaire, [w:] Ecrits constitutionnels, du CNRS, 1982, s. 255]. Uważał, że supremacja parlamentu oparta jest na fikcji reprezentowania ludu przez kolegium deputowanych. Był przeciwny Monteskiuszowskiej idei podziału władz, uważał bowiem, że „dzielenie suwerenności między dwa organy” jest niebezpieczne, „tworzy wojnę między nimi i ustanawia anarchię” [tamże, s. 257]. W jego opinii podział władz i dystrybucja suwerenności pozostawała w sprzeczności z zasadą jedności państwa. Idea Monteskiusza miała sens historyczny i zdezaktualizowała się wraz z odejściem zrównoważonej monarchii konstytucyjnej. Wybitny teoretyk prawa wskazywał na pozytywny przykład brytyjskiego systemu ustrojowego, w którym suwerenność była niepodzielna, znajdując się całkowicie w rękach parlamentu odpowiedzialnego za wyłonienie odpowiedzialnego i efektywnego rządu. Jednocześnie w Wielkiej Brytanii parlament jako organ suwerenny w państwie pozostawał pod ścisłą kontrolą narodu-suwerena, czemu służyła idea rozwiązania parlamentu przez premiera, skutkująca natychmiastowym oddaniem się pod osąd wyborców.
Jednak to nie sympatie do brytyjskiego parlamentaryzmu, lecz nowatorski tekst rehabilitujący instytucję referendum jako republikańską i pożyteczną dla państwa zapewnił Raymondowi Carré de Malbergowi trwałe miejsce w historii francuskiej myśli konstytucyjnej. Artykuł Rozważania o związku referendum z systemem parlamentarnym był prawdziwą rewolucją wewnątrz tradycji republikańskiej. Burzył cały system legitymacyjny zwierzchności parlamentu w systemie organów państwa i zwracał uwagę na pożytki ustrojowe, jakie przynosi ze sobą instytucja referendum i rozszerzenie powszechnego głosowania. To zasadniczy powód, dla którego tacy konstytucjonaliści jak Olivier Duhamel czy Pierre Avril widzą w nim jednego z prekursorów V Republiki [O. Duhamel, Droit constitutionnel, Edition du Seuil, 1993, s. 15; P. Avril, Le régime politique de la Ve République, L.G.D.J., 1964, s. 30-32].
Biogram za: "V Republika Francuska. Idee, konstytucja, interpretacje" - antologia pod redakcją K. M. Ujazdowskiego, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2010
Teksty:
