Włodzimierz Spasowicz
Liberalizm i narodowość. Wybór pism

Wybór pism znanego myśliciela czasów zaborów, zwolennika ugody z Rosją, propagatora idei liberalnych, wybitnego krytyka literackiego, który w swoich dziełach rysował szeroką panoramę myśli europejskiej swoich czasów. W tomie zawarte są teksty poświęcone m.in. polityce polskiej w drugiej połowie XIX wieku (m.in. studium polityki Aleksandra Wielopolskiego), idei narodu i głównym prądom ideowym przełomu XIX i XX wieku.



Włodzimierz Spasowicz (1829-1906) - Włodzimierz Spasowicz urodził się 16 stycznia 1829 w Rzeczycy (gubernia mińska), ukończył szkoły w Mińsku, a następnie prawo na uniwersytecie w Petersburgu. W 1857 r. został profesorem prawa kryminalnego tego uniwersytetu, ale po czterech latach złożył rezygnację, gdy władze carskie brutalnie stłumiły zamieszki studenckie. Utrzymywał kontakty z wieloma radykalnymi ugrupowaniami i bronił ich działaczy w procesach politycznych, w tym w słynnym procesie Proletaryatu I. Należał do redakcji czasopisma „Wiestnik Jewropy”, a od 1876 redagował warszawski miesięcznik „Ateneum”. Z ukazującym się do 1901 r. „Ateneum” współpracowali m.in.: P. Chmielowski, I. Chrzanowski, B. Prus. Razem z Erazmem Piltzem redagował także w Petersburgu tygodnik „Kraj” (1882-1909; od 1907 dziennik), przeznaczony przede wszystkim dla Polaków żyjących po wschodniej stronie Bugu. Promował w nim opcje prorosyjską i ugodową. Współpracowali z nim: J. Tokarzewicz, L. Grendyszyński, E. Orzeszkowa, B. Prus i inni. Działając w Petersburgu, Spasowicz propagował literaturę polska, ale jednocześnie uważał, że odrębność Polaków powinna mieć charakter wyłącznie kulturowo-językowy. Pomimo rusofilstwa i ugodowości, był uznawany za wybitną postać, sam zaś uważał się za patriotę. Poświęcił obszerne studium polityce Wielopolskiego, którego cenił i szanował, uważając się za jego stronnika. Swoje zainteresowania badawcze realizował także, oddając się studium nad polskim romantyzmem. Czynił to jednak z pozycji pozytywisty i zdecydowanego krytyka romantyzmu- chociaż w czasach swojej młodości uważał jeszcze romantyzm za ważny czynnik spajający świadomość narodową. Zgodnie z duchem swojej epoki, dzielił prądy literacko-umysłowe na postępowe (demokratyczne) i wsteczne (negacyjne). Zajmując się teorią narodu, uznał to pojęcie za czysto formalne, niewypełnione treścią, w które mogą wpisywać się zarówno wątki „postępowe”, jak i „negacyjne”. W dążeniach narodowościowych, jak sądził Spasowicz, mogą być maskowane różnorodne interesy grup społecznych. Z tej pozycji krytykował Zygmunta Balickiego, a także wszystkich zwolenników dążeń niepodległościowych Polski. Zupełnie inne stanowisko przyjmował jako filozof prawa, specjalista od prawnych aspektów wolności woli i odpowiedzialności moralnej, krytykował tu pozytywizm prawniczy i szkołę Lambroso. Jak się często zaznacza, był jednym z pierwszych, który do analiz prawniczych próbował wprowadzać elementy filozofii Bergsona. Wiele inspiracji czerpał także z prac swojego przyjaciela, Włodzimierza Sołowiowa. Zmarł 27 października 1906 r. w Warszawie.